photo1 photo2 photo3 photo4 photo5 photo6 photo7 photo8 photo9 photo10


Historia

niedziela 24.05.2015

Jacek Łojek

 

DZIEJE WYDZIAŁU ZOOTECHNICZNEGO SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO

 (WYDZIAŁ NAUK o ZWIERZĘTACH 200-2019

WYDZIAŁ HODOWLI, BIOINŻYNIERII I OCHRONY ZWIERZĄT, od 1.10.2019)

 

Dzieje nauk o zwierzętach na tle historii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego

 

Edukacja w zakresie chowu i hodowli zwierząt obecna była już w programach nauczania protoplasty naszej Szkoły, Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. W owym czasie rolnictwo traktowane było jako jedność. W miarę upływu czasu wydzielały się z niego poszczególne specjalności (np. ogrodnictwo), jednak produkcja roślinna i zwierzęca najdłużej pozostały zespolone. Rzut oka na historię nauczania w zakresie produkcji zwierzęcej w ogólnym schemacie dydaktyki Szkoły na tle jej historii pokazuje wzrastające znaczenie działu związanego z hodowlą i chowem zwierząt, oraz rolę wybitnych postaci związanych ze Szkołą w kształtowaniu polskiej myśli zootechnicznej.

Wraz z powołaniem Instytutu Agronomicznego w Marymoncie, zostały mu przyznane dobra rządowe, które miały stanowić zaplecze dydaktyczne i źródło dochodów na prowadzenie szkoły: Marymont z Bielanami i folwarkami Rudą, Wawrzyszewem (w 1819 r.) i Burakowem (w 1820 r.). W Rudzie znajdowała się słabo dochodowa obora krów chołmogorskich (Pruski, 1967), które we wczesnym okresie działania szkoły wymieniono na krajowe żuławki. W Wawrzyszewie powstała ogromna i wzorowa owczarnia, słynna w całym kraju ze swoich merynosów i ich krzyżówek (Strzemski, 1980). Instytut miał kształcić dwie klasy rolników: klasę niższą, włodarzy, owczarzy, gorzelanych, ogrodników i pszczelarzy i klasę wyższą, kształcącą ekonomów, pisarzy prowentowych, masztalerzy i rządców dóbr („Urządzenie Szkoły Agronomicznej w Marymoncie”, 1822). Praktykę uznano za najważniejszy element kształcenia w obu klasach. Edukacja w klasie niższej miała polegać na bezpośrednim zaznajomieniu się z praktyką w zakresie obranej specjalizacji (prace polowe i podwórzowe, ogrodnictwo, owczarstwo i gorzelnictwo). Wśród przedmiotów „dawanych” w klasie wyższej były „Chów zwierząt domowych, to jest bydła, owiec, świń, drobiu, rybołówstwo i pszczolnictwo”. Prawie wszystkie przedmioty z zakresu właściwej nauki gospodarstwa wiejskiego, w tym ogólną i szczegółową hodowlę zwierząt, żywienie zwierząt i rybołówstwo, wykładał pierwszy dyrektor Instytutu Jerzy Beniamin Flatt. Wśród przedmiotów wykładanych w okresie 1820-31 była „Hodowla zwierząt. Ogólne zasady chowu zwierząt – żywienie w lecie w oborze lub pastwisku-tuczenie-chów bydła-owiec-koni-świń itp. Z rybołówstwa-o zakładaniu-regulowaniu i utrzymywaniu stawów i o trybie rybołówstwa.” (Erlicki, 1877). Powstanie Listopadowe przerwało naukę w Instytucie. Zniszczonych zostało wiele budynków w tym obora w Rudzie i owczarnia w Wawrzyszewie. W 1833 r., stanowisko dyrektora szkoły objął emerytowany profesor Uniwersytetu Wileńskiego Michał Oczapowski. Przepisy umożliwiły przeobrażenie szkoły w uczelnię typu akademii rolniczych. Po odbudowie i otwarciu na nowo Instytutu Agronomicznego w 1836 r., nauki wykładane w placówce podzielono na zasadnicze (np. matematyka, geometria, buchalteria), główne (nauka uprawy roślin gospodarskich, nauka chowu zwierząt domowych i nauka ogólna zarządu gospodarskiego) i pomocnicze (np. języki obce, leśnictwo, weterynaria). Chów zwierząt domowych obejmował takie zagadnienia, jak „Ogólna nauka chowu zwierząt, jako to: o parzeniu zwierząt i poprawianiu ras, o pielęgnowaniu zwierząt we wszystkich epokach ich życia i ich tuczeniu. Nauka szczególnego chowu zwierząt-mianowicie: bydła-owiec-koni, świń, gospodarstwo rybne, pszczolnictwo i chów drobiu”. Oczapowski zajmował się różnymi gałęziami wiedzy rolniczej, m.in. zootechniką. Wykładał wszystkie „Przedmioty główne” choć zootechnikę przekazywał zasadniczo adiunktom, ale i w tej dziedzinie zabierał często głos zarówno na wykładach jak i podczas ćwiczeń (Erlicki, 1877). Za podręcznik do wykładów służyło Oczapowskiemu jego 12-tomowe dzieło „Gospodarstwo wiejskie”, jedno z pierwszych w polskiej literaturze rolniczej. Dzieło było kompilacją znaczniejszych autorów niemieckich (Jordan, 1894). W tomie 8 wydanym w 1840 r. autor omawia „zasady hodowli bydląt domowych, a w szczególności chów owiec”, zaś tematem tomu 9 (wydany w 1844 r.) była „Hodowla bydła rogatego i świń wraz z wykładem gospodarstwa nabiałowego, tuczenia i innych korzyści”. Całość dzieła liczy 2978 stron z czego ok. 32% przypada na hodowlę zwierząt gospodarskich. Oczapowski jako pisarz rolniczy, profesor i organizator szkolnictwa rolniczego dał mocny podkład pod rozwój polskiej myśli zootechnicznej i był jej prekursorem. Szeroko i nowocześnie jak na owe czasy ujmował sprawy produkcji zwierzęcej i jej wzajemnych związków z całym gospodarstwem i rolnictwem w ogóle (Wójcik, 1973). Jest patronem Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego. Jego imieniem nazwano Akademię Rolniczo-Techniczną w Olsztynie.

W 1840 r. Instytut Agronomiczny został zreorganizowany i przemianowany na Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Przedmioty wykładane w toku studiów podzielono na zasadnicze i pomocnicze. W pierwszej z nich, wśród czterech przedmiotów „Nauki gospodarstwa wiejskiego” znajdowało się „hodowanie zwierząt domowych”. W nauczaniu zootechniki pomagał Oczapowskiemu Aleksy Hempel, absolwent Marymontu z 1845 r. W 1857 r. Uczelnia została zreorganizowana według nowej ustawy. Nauka została przedłużona do 3 lat co umożliwiało pogłębienie wykładów i nadanie im akademickiego charakteru. Z nowych przedmiotów doszło m.in. rybactwo („Nauka sztucznego rozmnażania ryb”), które objął specjalista w dziedzinie zoologii stosowanej Emil Hignet. Do roku 1862 Instytut Marymoncki opuściło około 1500 absolwentów (Wieczorek, 1968). Wśród nich byli tacy, którzy wyróżnili się w dziedzinie hodowli zwierząt, jak choćby Ludwik Okęcki z Hańska, wyjątkowo zdolny eksperymentator w dziedzinie produkcji zwierzęcej, który zdobył złoty medal Towarzystwa Rolniczego za poważne osiągnięcia w dziedzinie hodowli bydła i umiejętne rozpowszechnianie wyników swoich doświadczeń zootechnicznych.

W 1861 r. z powodu ogólnej reformy zakładów naukowych w Królestwie, Uczelnia czasowo zawiesiła wykłady. W 1862 r., w miejsce Gimnazjum Realnego Warszawskiego i Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie, utworzony został Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny w Nowej Aleksandrii (dzisiejsze Puławy). Teoretyczny kurs nauk w obu oddziałach Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego miał być dwuletni. Wykładano „Rybactwo, Jedwabnictwo, Pszczolnictwo” dla wszystkich oddziałów Instytutu, a na wydziale rolniczym m.in. „Szczegółowy chów zwierząt domowych”. Ledwo rozpoczętą działalność przerwało Powstanie Styczniowe. Po jego upadku, działalność dydaktyczna Instytutu Puławskiego została zawieszona z powodu braku studentów do 1869 roku, w którym został przekształcony w Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Nowej Aleksandrii. „Ustawa Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Nowej Aleksandrii z 8 czerwca 1869 roku” przewidywała wykładanie na wydziale rolniczym takich przedmiotów, jak m.in. „Gospodarstwo wiejskie, hodowla rozmaitych roślin, zwierząt, owiec, drobiu; pszczolnictwo, jedwabnictwo i sztuczne rozmnażanie ryb, …”. Z uwagi na silne tendencje rusyfikacyjne młodzież polska stroniła od Instytutu i studiowała rolnictwo w Rydze, Kijowie, Dublanach, Krakowie, w Niemczech, Wiedniu i Czechach a mniej zamożni zadowalali się praktyką w renomowanych gospodarstwach. Odczuwano więc ogromną potrzebę utworzenia w kraju polskiej wyższej uczelni rolniczej. Działacze polscy, a wśród nich Stanisław Chaniewski (jeden z najbardziej czynnych działaczy na polu organizacji i podniesienia hodowli zwierząt gospodarskich w Królestwie Polskim w latach 1890 – 1920; hodowca zwierząt, zwłaszcza czerwonego bydła krajowego, kierownik katedry hodowli zwierząt w Dublanach; poseł do pierwszego Sejmu RP), skorzystali z możliwości jakie dawał dekret carski z 1906 roku o stowarzyszeniach, związkach i zebraniach publicznych i wszczęli starania o zezwolenie na otwarcie Wydziału Rolniczego przy Towarzystwie Kursów Naukowych (TKN) w Warszawie, które w zamierzeniach organizatorów miało pełnić funkcję uniwersytetu. Statut TKN mówił o organizowaniu luźnych wykładów w języku polskim. Już 24 października 1906 r. Zarząd TKN rozważał projekt utworzenia Sekcji Rolnej. Pierwsze posiedzenie tej Sekcji odbyło się 21 listopada 1906 r. Brał w nim udział jeden z członków założycieli TKN, wykładowca biologii i fizjologii zwierząt Jan Sosnowski (Pruski, 1973). W okresie międzywojennym Jan Sosnowski będzie jedną z czołowych postaci grona profesorskiego SGGW, w którym objął Katedrę Fizjologii Zwierząt. Był dziekanem Wydziału Rolnego (1919/20, 1920/21, 1929/30) i Rektorem SGGW (1923/24, 1924/25, 1932/1933). Dzięki jego inicjatywie i poparciu, na SGGW powstał pierwszy w kraju Zakład Hodowli Drobiu. Należał do grona założycieli Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego (PTZ), w którym od 1930 do 1938 r. pełnił funkcję prezesa (Pliszka i Potemkowska, 1973).

Powołując Radę Naukową Sekcji Rolnej TKN złożoną z wykładowców i osób współpracujących z Sekcją utworzono faktycznie Wydział Rolniczy nazwany skromnie Wyższymi Kursami Rolniczymi. Systematyczne wykłady w języku polskim z zakresu nauk rolniczych na Wydziale Rolniczym zaczęły się jesienią 1906 r. Nauczaniem kierowała Rada Naukowa Sekcji pod przewodnictwem Stanisława Chaniewskiego (w jej skład wchodził m.in. Jan Sosnowski). Studia miały trwać 3 lata. Część wykładowców na Wydziale Rolniczym TKN związało swą późniejszą działalność zawodową z SGGW, w tym Jan Sosnowski (trwale) i Z. Moczarski (częściowo).

Prowizoryczne początkowo kursy przeobraziły się w Kursy Przemysłowo-Rolnicze, prowadzone w latach 1911-1916 przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Ich dyrektorem był Józef Mikułowski-Pomorski, dyrektor Akademii Rolniczej w Dublanach. Zgromadziły one najlepszych specjalistów w dziedzinie hodowli z Królestwa Polskiego m.in. prof. J. Sosnowskiego. Kierownikiem Katedry Ogólnej i Szczegółowej Hodowli Zwierząt, Żywienia i Anatomii został Z. Moczarski. W 1916 r. Kursy zostały przekształcone w Wyższą Szkołę Rolniczą. Katedrę Hodowli i Żywienia Zwierząt objął w niej w lutym 1918 r. prof. Jan Rostafiński, jeden z ośmiu inicjatorów powołania Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego. Do grona tego należał także inny profesor SGGW – Roman Prawocheński, który od 1920 do 1924 r. pełnił obowiązki zastępcy profesora Ogólnej Hodowli Zwierząt na SGGW w Warszawie, prowadząc wykłady z tej specjalności. Właśnie tu zetknął się z Profesorem student SGGW Witold Pruski, który pod wpływem wykładów Profesora zdecydował się poświęcić hodowli koni, a w przyszłości sam zostanie profesorem i wykładowcą hodowli koni na SGGW. Wykładowcą hodowli koni na SGGW był także inny z uczniów prof. R. Prawocheńskiego, mgr. Z. Hroboni (Łojek, 2010).

Wyższa Szkoła Rolnicza została upaństwowiona 17 września 1918 r. i przemianowana na uczelnię akademicką pod nazwą Królewsko-Polskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Po odzyskaniu niepodległości szkoła otrzymała nazwę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Zaplecze do prowadzenia badań naukowych w zakresie produkcji zwierzęcej stanowiła zaprojektowana przez prof. F. Staffa w 1911 r. (wówczas jeszcze doktora Studium Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego) i dzierżawiona przez Uczelnię Biologiczna Stacja Doświadczalna Rybacka w Rudzie Malenieckiej (stacja działała pod szyldem Uczelni dopiero od roku 1923, jako ekspozytura Zakładu Ichtiobiologii i Rybactwa SGGW) gdzie Profesor organizował praktyki i prowadził zajęcia terenowe dla magistrantów (Stegman, 1973). Zapleczem badawczym Wydziału były także tereny przy ul. Rakowieckiej, gdzie urządzono m.in. pasiekę i kurniki doświadczalne.

Do 1923 r. studia trwały 3 lata. Po odbyciu 2 dodatkowych semestrów nauki i napisaniu pracy studenci otrzymywali tytuł magistra. Od 1923 r. wszystkich studentów SGGW obowiązywał 4 letni okres nauki. Przedłużenie studiów o rok umożliwiło wprowadzenie na wszystkich wydziałach odpowiednich specjalizacji i kierunków zawodowych. Na Wydziale Rolniczym ustanowiono 7 grup specjalności wśród których dwie: Hodowlana (produkcji zwierzęcej) i Ichtiobiologiczno – Rybacka, miały charakter typowo zootechniczny (Skład osobowy… 1935-1936 i 1938-1939). Plan studiów specjalistycznych w grupie hodowlanej (produkcji zwierzęcej) miał na celu zapoznanie studentów z metodyką naukową w dziedzinie produkcji zwierzęcej. Prace dyplomowe wykonywano w jednym z 6 (spośród 15 zakładów Wydziału Rolniczego) niżej wymienionych zakładów (według stanu z 1938/39 roku) (Księga Pamiątkowa … 1958):

  • Zakładzie Hodowli Szczegółowej i Żywienia Zwierząt Domowych (1921, kier. prof. J. Rostafiński)
  • Zakładzie Fizjologii Zwierząt (1929, kier. prof. J. Sosnowski)
  • Zakładzie Hodowli Drobnych Zwierząt (powstał w 1934 r. początkowo jako Zakład Hodowli Drobiu) (kier. prof. M. Skarżyńska-Gutowska)
  • Zakładzie Anatomii Zwierząt Domowych i Histologii (1935, kier. prof. K. Wodzicki)
  • Zakładzie Ichtiobiologii i Rybactwa (kier. prof. F. Staff)
  • Zakładzie Zoologii (powstał w 1929 r. po oddzieleniu się od Zakładu Fizjologii Zwierząt) (kier. prof. R. Kuntze).

Egzamin główny na stopień inżyniera-rolnika obejmował m.in. szczegółową hodowlę zwierząt. Oprócz tego student zdawał egzamin z przedmiotu, z którego wykonał pracę dyplomową, oraz z przedmiotu ściśle związanego z tematem pracy, wyznaczonego przez dziekana.

Po zajęciu Warszawy przez Niemców w 1939 roku szkoła, podobnie jak inne wyższe uczelnie została zamknięta. Rozpoczął się okres tajnego nauczania realizowanego dwutorowo: odbywało się w ramach średniego zalegalizowanego szkolnictwa ogrodniczo-rolniczego oraz w postaci samodzielnych tajnych kompletów SGGW. W działania pierwszego typu wpisywały się starania prof. J. Rostafińskiego za sprawą którego w 1940 r. otwarta zostaje Miejska Szkoła Ogrodniczo-Rolnicza II stopnia na ul. Opaczewskiej, w której poza normalnym programem prowadzone były konspiracyjne wykłady akademickie SGGW i zajęcia dla innych uczelni warszawskich. Pracę prof. J. Rostafińskiego w szkole przerywa aresztowanie przez Gestapo i wywiezienie do obozu zagłady w Stutthofie. Studia rolnicze realizowane były też w powstałym w 1940 r. Liceum Rybackim (oficjalna nazwa – Prywatna Szkoła Rybacka II stopnia dr Franciszka Staffa). Obie szkoły pod szyldem średnich szkół rolniczych kontynuowały działalność SGGW. Wykładali w nich m.in. przedwojenni pracownicy SGGW. Czynny udział w zajęciach ze studentami na tajnych kompletach brali udział m.in. profesorowie R. Kuntze, J. Rostafiński, F. Staff (Księga pamiątkowa.., 1958).

Wkrótce po wyzwoleniu Warszawy, w lutym 1945 r. podjęto prace organizacyjne związane z przygotowaniem uczelni do działalności dydaktycznej. Pracom tym patronował nowo wybrany przez Senat Rektor – prof. Franciszek Staff. Od razu uruchamiane są wszystkie trzy czynne przed wojną wydziały: Rolniczy, Leśny i Ogrodniczy. W spisie zakładów naukowych Wydziału Rolniczego SGGW na rok akademickim 1945/46, na 16 jednostek 7 związanych było z szeroko pojętą produkcją zwierzęcą: Zakład Anatomii Zwierząt i Histologii, Zakład Drobiarstwa, Zakład Fizjologii Zwierząt, Zakład Hodowli i Żywienia Zwierząt, Zakład Ichtiobiologii i Rybactwa, Zakład Technologii Przemysłu Mięsnego i Artykułów Pochodzenia Zwierzęcego, Zakład Zoologii. W 1946 r. powstała Katedra Ogólnej Hodowli Zwierząt. Na czwartym roku studiów studenci wybierali jedną z 7 specjalności, wśród których były Hodowla (produkcja zwierzęca) i Ichtiobiologia i rybactwo (Skład osobowy …, 1946).

 

Geneza Wydziału

 

Odbudowie gospodarki kraju po zniszczeniach II Wojny Światowej towarzyszył dynamiczny rozwój specjalizacji poszczególnych gałęzi produkcji w tym także rolnictwa. Wyspecjalizowanie jego form organizacyjnych i technologicznych sprawiło, że pojmowane ogólnie nauki rolnicze musiały się rozdzielić na szereg dyscyplin szczegółowych, jak produkcja roślinna, produkcja zwierzęca, przemysł rolny, melioracje itd. Program studiów rolniczych nie był w stanie objąć jednocześnie koniecznej podbudowy teoretycznej dla obu podstawowych pionów produkcji rolniczej, produkcji roślinnej i zwierzęcej (Herman, 1966). Zresztą sami studenci już w czasie studiów chcieli ugruntować specjalizację w zakresie zootechniki przez dokształcanie i kontakt z instytucjami związanymi z produkcją zwierzęcą czego wyrazem było powołanie jeszcze w 1947 r. Uchwałą Senatu Koła Zootechnicznego Studentów Wydziału Rolnego SGGW, pierwszego akademickiego Koła Zootechników w kraju. Grupowało ono słuchaczy specjalizujących się w produkcji zwierzęcej przy Katedrze Hodowli i Żywienia, Anatomii i Fizjologii Zwierząt oraz Technologii Przemysłu Mięsnego. Opiekunem Koła został prof. J. Rostafiński zaś prezesem Andrzej Zalewski, później popularny dziennikarz radiowy i telewizyjny (Koło Zootechniczne …, 1947). Aktualne stało się wyodrębnienie na wyższych uczelniach rolniczych wydziałów, które mogłyby zapewnić dopływ poszukiwanych fachowców, w tym wyspecjalizowanych zootechnicznych kadr zawodowych (Herman, 1966; Radomska, 1973). Potrzebę specjalizacji w nauce o hodowli zwierząt podkreślał już w 1938 r. prof. T. Olbrycht, który zgłaszał projekt stworzenia Wydziałów Zootechnicznych, jako amalgamatu odnośnych dyscyplin dotychczasowych Wydziałów Rolniczych i Weterynaryjnych. Idea ta została zrealizowana w roku akademickim 1951/1952, gdy rozporządzeniem z dn. 1.09.1951 (dz. Ust. Nr 61/1951 poz. 418) Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego powołało wydziały zootechniczne w 6 wyższych uczelniach rolniczych. Obok istniejącego już Wydziału Zootechnicznego na WSR w Olsztynie, utworzono podobne Wydziały na WSR w Poznaniu, SGGW w Warszawie i na WSR we Wrocławiu, a nieco później także na WSR w Krakowie i w Lublinie (Skulmowski, 1973). Jeszcze później powstały wydziały zootechniczne na uczelniach w Szczecinie, Bydgoszczy i w Siedlcach. Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego poleciło (pismem z dnia 1.09.1951 r., nr DK. II-3a-147/51) organizację Wydziału Zootechnicznego SGGW prof. Władysławowi Hermanowi, absolwentowi i pracownikowi Wydziału Rolniczo-Lasowego Politechniki Lwowskiej w Dublanach. Prof. W. Herman przybył w 1946 r. do Warszawy na zaproszenie władz SGGW, gdzie prowadził wykłady z hodowli ogólnej zwierząt gospodarskich, hodowli drobiu i zwierząt futerkowych na Wydziale Rolniczym. W roku akademickim 1950/51 prof. W. Herman został dziekanem Wydziału Rolniczego, a jesienią 1951 r. organizatorem i pełniącym obowiązki dziekana Wydziału Zootechnicznego z poleceniem uruchomienia zajęć dydaktycznych z dniem 1 października 1951 r. (Herman, 1958; Radomska, 1997). Wydział Zootechniczny powstał z katedr, które w okresie międzywojennym istniały w łonie Wydziału Rolniczego i reprezentowały dziedziny wiedzy związane z produkcją zwierzęcą. Po wojnie, w miarę kompletowania kadry, odtwarzano poszczególne katedry i zakłady i tworzono nowe. Pierwszy na Wydziale Zootechnicznym SGGW zespół samodzielnych pracowników nauki tworzyli profesorowie W. Herman, F. Staff i J. Rostafiński oraz docenci Edward Szyfelbejn i Ryszard Szretter. W latach 1951-1955 w skład kadry Wydziału weszli profesorowie Franciszek Abgarowicz i Mieczysław Czaja, doc. Kazimierz Stegman i zastępcy profesorów Jan Pająk, Ewa Potemkowska, Adam Skoczylas, Feliks Mały (Herman, 1966).

Wydział miał objąć następujące jednostki (Księga pamiątkowa.., 1958):

  1. Katedra Ogólnej Hodowli Zwierząt (kier. prof. W. Herman)
  2. Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt (kier. prof. M. Czaja, w latach 1957-1962 prof. J. Pająk)
  3. Katedra Żywienia Zwierząt (kier. prof. F. Abgarowicz)
  4. Katedra Rybactwa (kier. prof. F. Staff, od 1966 prof. K. Stegman)
  5. Katedra Zoohigieny (kier. doc. E. Szyfelbejn)
  6. Katedra Anatomii i Fizjologii Zwierząt (kier. doc. R. Szretter) (później włączona jako zakład do Katedry Fizjologii Zwierząt Wydziału Weterynaryjnego SGGW).
  7. Katedra Zoologii (1929, kier. prof. W. Michajłow, od 1958 prof. Z. Kawecki)

Po uruchomieniu Wydziału, Minister Szkolnictwa Wyższego zwolnił od prac organizacyjnych prof. W. Hermana, pozbawił funkcji dziekana i kierownictwa Katedry co związane było z jego działalnością okupacyjną i przynależnością do Armii Krajowej. Zimą 1952 r. Minister mianował dziekanem prof. J. Pająka.

 

Organizacja Wydziału

 

Jednym z głównych problemów w okresie formowania się struktur Wydziału było skompletowanie kadry pracowników naukowych i technicznych oraz płynność kadr. Z brakami w obsadzie stanowisk naukowych wiązało się nadmierne obciążenie pracowników naukowych dydaktyką. Posiłkowano się pozyskiwaniem kadry z zewnątrz Uczelni. Sposobem uzupełniania kadr było też stanowisko „zastępcy profesora” na które powoływano ludzi z wykształceniem wyższym, szeroką praktyką i o ile to możliwe, ze stopniem doktora. W 1954 r. skompletowano kadrę, która mogła już zagwarantować dalszy, długofalowy rozwój Wydziału, choć niedobory kadrowe występowały także później. W 1956 r. obsada wynosiła 60% planowanych etatów. W końcu 1959 r. Rada Wydziału uznała, że zapotrzebowanie na kadry naukowe na Wydziale Zootechnicznym będzie pokryte w ramach własnych możliwości i może nawet kształcić kadry dla potrzeb innych wydziałów. Wśród wielu problemów z jakimi borykał się Wydział było także niedostateczne wyposażenie techniczne i materiałowe pracowni i gospodarstw doświadczalnych oraz zbyt niski poziom finansowania badań.

Wydział Zootechniczny wraz z innymi jednostkami SGGW wielokrotnie przechodził reorganizacje. Reorganizacja z 1961 r. zmieniła Wydział Zootechniczny SGGW (także odpowiednie wydziały na WSR w Poznaniu i w Olsztynie) w Wydziały Hodowli Zwierząt (w 1963 r. wrócono do starej nazwy Wydziału).

W latach 1957-1970 Wydział posiadał 6 Katedr (Chachułowa, 1990):

  1. Katedra Ogólnej Hodowli Zwierząt (kier. prof. W. Herman),
  2. Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt (kier. doc. J. Pająk (1957-1962), doc. dr F. Mały (1962-1968), prof. E. Potemkowska (1968-1970),
  3. Katedra Żywienia Zwierząt (kier. prof. F. Abgarowicz),
  4. Katedra Zoohigieny (kier. prof. E. Szyfelbejn),
  5. Katedra Zoologii (kier. prof. F. Staff w 1957 r., prof. Z. Kawecki (1958-1970),
  6. Katedra Rybactwa (kier. prof. F. Staff (1920-1960), prof. K. Stegman (1960-1979).

Wewnętrzna struktura Katedr rozwijała się w miarę poprawy sytuacji kadrowej Wydziału. Na początku lat 60. XX w. kadra pracowników naukowych Wydziału liczyła 67 osób w tym 4 profesorów i 8 docentów. Już w 1957 r. za celowy uznano podział Katedry Szczegółowej Hodowli Zwierząt na oddzielne katedry hodowli bydła, trzody chlewnej, owiec, drobiu i koni.

W 1961 r. powołano Zakładu Hodowli Trzody Chlewnej (kier. doc. dr Feliks Mały) choć faktycznie działał w Katedrze od 1955 r. W 1962 r. powołano Zakład Hodowli Owiec (kier. dr Adam Skoczylas) i Zakładu Hodowli Drobiu (kier. dr Ewa Potemkowska). Zakład Hodowli Koni był tworzony od 1962 r. a oficjalnie powołany został w 1970 r. Kierownikiem został prof. Jerzy Chachuła (Łojek, 1986). W 1962 roku powstał także Zakład Paszoznawstwa (kier. dr Franciszek Witczak) przy Katedrze Żywienia Zwierząt oraz Zakład Organizacji Produkcji Zwierzęcej (kier. doc. Edward Baird, od 1965 r., gdy Zakład został przeniesiony do Katedry Szczegółowej Hodowli Zwierząt – doc. dr Stefan Mandecki) i Zakład Genetyki Populacji (przemianowany później na Zakład Genetyki Stosowanej Zwierząt) (kier. doc. dr Stefan Mandecki, od 1967 prof. M.J. Radomska) przy Katedrze Ogólnej Hodowli Zwierząt. W 1958 r. w związku z reorganizacją Instytutu Jedwabiu Naturalnego w Milanówku, Wydział przejął jego likwidowany Działu Biologii z kadrami (4 osoby) pod kierownictwem doc. Jana Wąsowicza tworząc Zakład Jedwabnictwa, który w 1962 r. przemianowano na Zakład Hodowli Owadów Użytkowych. W 1970 r. połączono z nim przeniesiony na Wydział Zootechniczny Zakład Pszczelnictwa z Wydziału Ogrodniczego. Kierownikiem Zakładu Hodowli Owadów Użytkowych został prof. J. Woyke (od 1996 – prof. Z. Jasiński). W 2013 r. Pracownia Hodowli Owadów Użytkowych zmieniła nazwę na Pracownię Pszczelnictwa.

W 1969 r. dziekanem Wydziału została prof. M.J. Radomska. Była pierwszą kobietą – dziekanem w historii SGGW. W tym samym roku zmieniono, m.in. po strajkach studentów, ustawę o szkolnictwie wyższym wskutek wydarzeń w 1968 r., która wprowadzała ponownie nominacje władz na uczelniach i wydziałach oraz mianowanie tzw. „marcowych” docentów. Efektem była reorganizacja wyższych uczelni w Polsce w wyniku której w 1970 r. zniszczono sprawdzoną od lat strukturą Uczelni opartą na tradycji Katedr, w miejsce których wprowadzono instytuty (Chachułowa i Kulisiewicz, 2002). W 1989 r. powrócono do struktury katedralnej. Po reorganizacji wyższych uczelni w Polsce w 1970 r., w miejsce dotychczasowych 6 katedr powstały 2 instytuty i 1 katedra:

  • Instytut Hodowli Zwierząt i Technologii Produkcji Zwierzęcej (IHZiTPZ) w skład którego weszły Katedry Szczegółowej Hodowli Zwierząt i Zoohigieny oraz pracownicy Katedry Ogólnej Hodowli Zwierząt zajmujący się hodowlą zwierząt futerkowych (dyr. – prof. E. Potemkowska, od 1976 r. prof. J. Chachuła, od 1982 r. doc. S. Jankowski, od 1986 prof. F. Horszczaruk, od 1990 r. prof. J. Kulisiewicz). Wbrew potrzebom Wydziału, przeniesiono na Wydział Ekonomiczno-Rolniczy SGGW Zakład Organizacji i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej. Z Instytutu Hodowli Zwierząt i Technologii Produkcji Zwierzęcej wydzielone zostały: w 1976 r. Instytut Zoohigieny i Profilaktyki w Produkcji Zwierzęcej (dyr. Prof. J. Mazurczak), w 1977 r. Instytut Produkcji Drobiarskiej (dyr. prof. E. Potemkowska) (oba zostały zlikwidowane w 1982 r.), w 1979 r. uczelniano-przemysłowy Instytut Hodowli Bydła i Produkcji Mleka (dyr. prof. H. Jasiorowski, który w 1975 roku został rektorem SGGW na dwie kadencje (do 1981 r.). Jednostki te powstały z jednostek wyłączonych z IHZiTPZ oraz jednostek pochodzących spoza Wydziału, jak m.in. 25 osobowy zespół z Zakładu Surowca z Instytutu Przemysłu Mleczarskiego (Chachułowa i Kulisiewicz, 2002). Jednym z głównych problemów rozwiązywanych przez ten Instytut była poprawa jakości mleka dostarczanego do mleczarń. W efekcie zmian organizacyjnych, przez pewien czas w IHZiTPZ pozostały tylko 3 zakłady: Hodowli Koni, Trzody Chlewnej i Owiec.
  • Instytut Biologicznych Podstaw Hodowli Zwierząt (dyr. – prof. M.J. Radomska do 1980, doc. W. Skolasiński, prof. T. Sławiński), w skład którego weszły Katedra Ogólnej Hodowli Zwierząt, Zoologii, Rybactwa i Zakład Pszczelnictwa z Wydziału Ogrodniczego;
  • Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej została utworzona z Katedry Żywienia Zwierząt. W 1973 r. została przekształcona w Instytut Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej (dyr. prof. F. Witczak).

Lata 80. XX w. to okres zmian i wstrząsów politycznych w Polsce ukoronowany odzyskaniem wolności. W 1981 r., w pierwszych demokratycznie przeprowadzonych przez społeczność akademicką wyborach rektora od czasu zakończenia II Wojny Światowej na Rektora SGGW wybrana została prof. M.J. Radomska. Wcześniej rektorzy byli mianowani przez władze państwowe. Prof. M.J. Radomska została pierwszą kobietą – rektorem uczelni akademickiej w historii polskiego szkolnictwa wyższego. Kadencja ta przebiegała w trudnym okresie stanu wojennego. W okresie ożywionej działalności Niezależnego Zrzeszenia Studentów i NSZZ Solidarność, w okresie strajków i aresztowań. Pani Rektor nie szczędziła wysiłków by osłaniać studentów i pracowników. Już 14 stycznia grupa pracowników SGGW zdecydowała się na strajk okupacyjny, spacyfikowany przez ZOMO. Zostali uwolnieni przy udziale Komitetu Prymasowskiego po zapłaceniu grzywny przez Panią Rektor (Radomska, 1994). Ogromny autorytet oraz działalność Pani Rektor pozwoliła chronić studentów i Uczelnię w tym trudnym okresie. W 1984 r. prof. M.J. Radomska została wybrana na drugą kadencję Rektorską.

Po kolejnej reorganizacji Uczelni, w 1982 r. na Wydziale powstało 5 jednostek (Chachułowa, 1990):

  1. Instytut Hodowli Zwierząt i Technologii Produkcji Zwierzęcej (dyr. prof. S. Jankowski),
  2. Instytut Biologicznych Podstaw Hodowli Zwierząt (dyr. doc. T. Sławiński),
  3. Instytut Hodowli Bydła i Produkcji Mleka (dyr. prof. H. Jasiorowski do 1984, doc. R. Grabowski)
  4. Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej (kier. prof. F. Witczak),
  5. Katedra Zoologii (kier. prof. H. Sandner),

W 1982 r. utworzono Pracownię Ekonomiki i Organizacji Produkcji Zwierzęcej (od 1992 Zakład). W tym czasie Wydział należał do największych w Polsce wydziałów zootechnicznych. W badaniach ankietowych przeprowadzonych z inicjatywy Komitetu Nauk Zootechnicznych PAN wg. stanu na 30 czerwca 1987 r. w we wszystkich akademiach rolniczych w Polsce stwierdzono, że największą obsadę kadrową miały dwa Wydziały Zootechniczne: SGGW – 92 osoby (w tym 24 pracowników samodzielnych, 13 profesorów) i ART w Olsztynie – także 92 osoby (w tym 21 pracowników samodzielnych, 11 profesorów) (Chachuła i Oleksiak, 1989).

W 1992 r. Instytut Hodowli Zwierząt i Technologii Produkcji Zwierzęcej ponownie przekształcono w Katedrę Szczegółowej Hodowli Zwierząt (kier. prof. J. Kulisiewicz, od 1999 r. – prof. J. Niemiec). W 1996 r. w ramach Katedry Zoologii powołano Pracownię Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych (kier. prof. J. Szyszko). Wydział należał wówczas do mniejszych liczebnie wydziałów na SGGW. W roku 1996/1997 pracowało na nim 74 nauczycieli akademickich, w tym 17 z tytułem profesora, 16 dr hab., 30 adiunktów z doktoratem i 10 asystentów z tytułem magistra inżyniera.

Wydział organizował wiele konferencji krajowych i międzynarodowych. Jedną z bardziej prestiżowych było uczestnictwo w organizacji zjazdu Międzynarodowej Federacji Zootechnicznej (EAAP) w Warszawie w 1998 r. W 2015 r. Uczelnia będzie również gościła Zjazd EAAP przy organizacji którego zaangażowanych jest wielu pracowników Wydziału. W 2005 r. na Wydziale odbywał się Międzynarodowy Kongres Higieny Weterynaryjnej.

Z dniem 1.01.2000 r. oprócz zmiany nazwy Wydziału Zootechnicznego na Wydział Nauk o Zwierzętach, utworzono na nim 6 jednostek w miejsce dotychczasowych 8 w związku z wymogiem, by katedra liczyła min. 10 pracowników. Zniesiono Katedrę Higieny Zwierząt i Hodowli Bydła i Produkcji Mleka. Koncepcja uczelniano-przemysłowego Instytutu upadła wraz z reorganizacją spółdzielczości mleczarskiej w efekcie czego, największa jednostka Wydziału – Instytut Hodowli Bydła i Produkcji Mleka po 15 latach działania wróciła do struktury katedry (Jasiorowski, 2014). Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt miała teraz 7 Zakładów: Hodowli Bydła, Owiec i Kóz, Koni, Trzody Chlewnej, Drobiu, Zwierząt Futerkowych i Drobnego Inwentarza, Ekonomiki i Organizacji Produkcji Zwierzęcej. Utrzymano 2 samodzielne pracownie Ichtiobiologii i Rybactwa oraz Hodowli Owadów Użytkowych. Jednocześnie pogarszała się sytuacja finansowa Wydziału, co zmusiło do ograniczenia wydatków i poszukiwania środków zewnętrznych na finansowanie badań. W związku z tym m.in. zredukowano zatrudnienie w grupie asystentów i pracowników technicznych, zmniejszono też liczbę godzin zajęć w planie studiów. Mimo to, sytuacja w kolejnych latach uległa pogorszeniu. Przyczyną było m.in. zmniejszanie się dotacji KBN na działalność statutową. W 2004 r. Wydziały Uczelni przeszły na własny rozrachunek a od 2005 r. są obciążane kosztami eksploatacyjnymi budynków. Kondycja finansowa Wydziału poprawiła się stopniowo w latach 2005-2008.

W 2001 r., 50-tym, jubileuszowym roku swojej działalności, na Wydziale działały następujące jednostki:

  1. Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt (kier. prof. J. Niemiec),
  2. Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt (kier. prof. T. Sławiński),
  3. Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej (kier. dr hab. M. Dymnicka),
  4. Katedra Biologii Środowiska Zwierząt (kier. prof. E. Rokicki),
  5. Pracownia Hodowli Owadów Użytkowych (kier. dr hab. Z. Jasiński).
  6. Pracownia Ichtiobiologii i Rybactwa (kier. prof. R. Wojda).

Zatrudnienie na Wydziale wyniosło 121.5 etatu (w tym 75 nauczycieli akademickich; 18 profesorów tytularnych i 16 doktorów habilitowanych). Stan kadrowy Wydziału pozwalał pokryć wymagane własne minimum kadrowe oraz wspomóc inne kierunki studiów w SGGW w tym: Biologię, Biotechnologię, Ochronę Środowiska, Towaroznawstwo, Turystykę i Rekreację, Technologię żywności. Do dziś pracownicy Wydziału wchodzą w skład minimum kadrowego kilku Wydziałów SGGW.

Wydział miał widoczny wkład w organizację pierwszych Dni SGGW, które urządzono w 2001 r. Tradycja ta podtrzymywana jest do dziś.

Po kolejnych z górą 60 latach istnienia Wydziału i zmianie nazwy, w roku 2015 Wydział Nauk o Zwierzętach tworzyły: Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt, Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt (od 2007 r. zniesiono w niej zakłady), Katedra Żywienia i Biotechnologii Zwierząt, Katedra Biologii Środowiska Zwierząt, Pracownia Ichtiobiologii i Rybactwa i Pracownia Hodowli Owadów Użytkowych.

 

Działalność dydaktyczna Wydziału

 

Charakterystyczną cechą działalności dydaktycznej Wydziału od 1951 do dziś są częste zmiany programu kształcenia i lokalizacji praktyk w schemacie studiów. Wielokrotnie zmieniano program studiów, wprowadzano jedne a usuwano inne przedmioty, przesuwano je z jednego roku studiów na inny, tworzono i likwidowano specjalności. W początkach istnienia Wydziału pilne zadania produkcyjne domagały się przyspieszenia dopływu młodych kadr do rolnictwa. Z tego względu, program studiów inżynierskich oparto na 3.5-rocznym okresie studiów, skracając o jeden semestr obowiązujący uprzednio okres kształcenia. Czas zakończenia studiów zbiegał się wówczas z terminem rozpoczęcia wiosennej kampanii siewnej oraz początkiem prac hodowlanych (np. uznawania rozpłodników), pozwalając absolwentom stanąć do pracy w momencie ważnym dla całorocznego przebiegu produkcji. Program nauczania zawierał 7-miesięczną praktykę terenową (przede wszystkim w Państwowych Gospodarstwach Rolnych), nie licząc 4-tygodniowej praktyki wakacyjnej po I roku studiów. Na pierwszy rok studiów w 1951 r. przyjęto 144 kandydatów oraz 49 studentów z Wydziału Rolnego, specjalizujących się w produkcji zwierzęcej (Herman, 1966). Ponieważ plan rozbudowy studiów zootechnicznych zatwierdziło Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego dopiero w miesiącach letnich 1951 r. stąd, nie wszyscy zainteresowani zostali w porę zawiadomieni o możliwości nauki na tym kierunku jeszcze w tym samym roku. Dlatego Ministerstwo zgodziło się na przechodzenie na studia zootechniczne kandydatów zgłoszonych w tym roku na wydziały rolne (Herman, 1958). Nabór na I rok studiów na nowym Wydziale zorganizowano więc w ten sposób, że studentów przyjętych na Wydział Rolniczy informowano, że powstaje nowy Wydział – Zootechniczny i że można się na niego przenieść. Sentyment do zwierząt, a czasem zrządzenie losu związało młodzież z Zootechniką. Naukę rozpoczynali ludzie, którzy po nieudanych próbach studiów na różnych, czasem bardzo odległych od rolnictwa kierunkach spotykali się na Zootechnice, która spajała to zróżnicowane towarzystwo więzami przyjaźni i koleżeńskiej solidarności. Studencka brać związana była z sobą wspólnymi wyjazdami na wykopki, organizowaniem występów artystycznych z okazji świąt państwowych, półgodzinnym oczekiwaniem na obiad w studenckiej stołówce (w menu dominował dorsz i kapusta kiszona co prowokowało kąśliwe komentarze jak ten, lekko podretuszowany ze względu na słownictwo: ”jedz dorsze, (są rzeczy) gorsze”). Zdolniejsi studenci uczestniczyli w organizowanej przez ZMP akcji pomocy i opieki nad studentami, którym nauka nie szła zbyt gładko. Zdecydowana większość pierwszego rocznika studentów kończyła studia inżynierskie i od razu kierowana była do pracy w cierpiącym na niedobór kadr rolnictwie (istniały wówczas nakazy pracy). Na studiach magisterskich zostawali nieliczni. Absolwentem Zootechniki z jej pierwszego rocznika 1955 był m.in. późniejszy Rektor SGGW, prof. Jan Górecki (Łojek, 2002). Od 1954 r. na Wydziale zaczęło działać Zootechniczne Studium Zaoczne (Herman, 1966).

Ponieważ przed wojną nie było wydziałów zootechnicznych, zaistniała konieczność wypracowania dla nich programu nauczania. Pierwszą próbą globalnej dyskusji nad zagadnieniem programu studiów rolnych była międzyuczelniana konferencja w Zakopanem w 1954 r. W 1960 r. wprowadzono program jednolitych studiów magisterskich trwających 5 lat. Nauka na Uczelni obejmowała 8 semestrów, dziewiąty semestr (20 tygodni) przeznaczony był na praktykę a dziesiąty na pracę w zakładzie prowadzącym specjalizację na wykonanie pracy magisterskiej, seminaria zootechniczne i dyplomowe. Do szkolenia praktycznego włączono dodatkowo 295 godz. ćwiczeń terenowych (do ich realizacji przeznaczono Brwinów i Żelazną) oraz dwie 4-tygodniowe praktyki po I i II roku studiów (Herman, 1966).

W latach 1956-1961 prowadzono na wydziale inżynierskie studia zaoczne dla pracujących, zawieszone wskutek trudności lokalowych i wznowione w roku akademickim 1971/72. Od 1957 r. prowadzone były również magisterskie studia eksternistyczne dla pracujących, stanowiące przez długi czas jedyną formę dokształcania podyplomowego inżynierów zootechników i rolników.

Pod koniec 1957 r. Rada Wydziału została poinformowana, że właśnie rozpatrywany jest projekt połączenia wydziałów agrotechnicznych i zootechnicznych. W rezultacie na Wydział Zootechniczny nie przeprowadzono rekrutacji na I rok studiów w 1958 r. i 1959 r. Pomimo, że w 1960 r. realizowano program w zakresie specjalizacji hodowlanej na Wydziale Rolniczym, jednak udało się w tym roku podjąć rekrutację na Wydział Zootechniczny. Poprzedziła ją akcja informacyjna w technikach rolniczych, jaką pracownicy Wydziału prowadzili także latach 50-tych, nawiązując bezpośrednie kontakty z kuratoriami i wydziałami oświaty rolniczej w województwie warszawskim, łódzkim i białostockim.

Łącznie w okresie 15 pierwszych lat działalności Wydziału na studia stacjonarne przyjęto 1195 osób. Po 1956 r. znacznie zmniejszono limity przyjęć kandydatów na I rok studiów (do ok. 60 – 90 studentów, przy znacznie większej liczbie zgłoszeń) mimo, że w połowie lat 60. XX w. Herman (1966) oceniał zapotrzebowanie rynku pracy w Polsce na 300 – 400 absolwentów akademickich studiów zootechnicznych. W latach 1974-1980 liczba przyjmowanych zaczęła rosnąć i w roku 1974 przyjęto 120 kandydatów, w 1976 – 147, a w latach 1977-1980 – 155 osób. Na początku lat 80. XX w. została zmniejszona do ok. 100 (Chachułowa, 1990).

W 1961 r. po reorganizacji Wydziału Zootechnicznego SGGW (zmiana nazwy na Wydział Hodowli Zwierząt), zachowano jednostopniowe studia 5-letnie, w tym dwusemestralną praktykę produkcyjną na drugim roku studiów. Schemat okazał się niepraktyczny. Dla wielu absolwentów zamierzający poświęcić się praktyce zawodowej konieczność pisania pracy magisterskiej była dużym obciążeniem. Zbyt długie okazało się też oderwanie studentów drugiego roku od nauki. Część rezygnowała z kończenia studiów. W związku z tym, w roku 1965/66 przeprowadzono kolejną reformę studiów, przywracając na wszystkich uczelniach stary typ wydziałów zootechnicznych i dwustopniowy schemat studiów. Praktykę produkcyjną na II roku studiów skrócono do jednego (trzeciego) semestru, oraz zniesiono obowiązek podejmowania specjalizacji magisterskiej przez wszystkich studentów kończących studia. Wydział kształcił więc inżynierów o ogólnym, jednolitym przygotowaniu do pracy w zawodzie, oraz magistrów inżynierów wyspecjalizowanych w jednym z 3 kierunków szkolenia: hodowli zwierząt, żywienia zwierząt i ekonomiki produkcji.

Od 1963 r. przy Katedrze Ogólnej Hodowli Zwierząt czynne było studium doktoranckie (Herman, 1966).

W 1973 roku powrócono do jednolitych studiów magisterskich skracając studia do 4.5 roku ale przedłużając okres nauki w semestrze do 16 tygodni. Od roku akademickiego 1981/1982 wprowadzono program studiów, którego nowością były 5-letnie studia dwustopniowe, dające możliwość kończenia nauki na poziomie studiów inżynierskich po 4 latach. W planie przewidziano obowiązkowe praktyki w gospodarstwach rolnych na pierwszym semestrze studiów, w związku ze zwiększeniem się napływu na studia młodzieży pochodzącej z miast. W 1989 r. wszedł w życie nowy, dwustopniowy plan studiów. Jego kolejne zmiany miały miejsce w roku akademickim 1991/1992, w którym m.in. zmniejszono liczbę godzin na studiach inżynierskich i magisterskich, wprowadzając znaczne ograniczenie liczby przedmiotów obowiązkowych. W roku 1994/1995, z przyczyn finansowych wyłączono z programu studiów obowiązkowy kurs ciągnikowy. Na skutek negatywnej oceny 3-tygodniowej praktyki mechanizacyjnej wyłączono ją z programu praktyk przedłużając o ten okres czasu praktykę po I roku studiów.

Przemiany gospodarcze jakie zachodziły w kraju w latach 90. XX w. doprowadziły m.in. do zmiany modelu krajowego rolnictwa (m.in. likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych) w efekcie czego zmniejszyło się zapotrzebowanie na absolwentów studiów rolniczych na rynku pracy. Nie potrzebował on już tak wielu zootechników-technologów do pracy w wielkotowarowych państwowych i spółdzielczych gospodarstwach hodowlanych. Jednocześnie, dynamicznie wzrastało znaczenie zwierząt towarzyszących człowiekowi takich jak psy, koty i inne, oraz presja rozwijającej się hodowli amatorskiej. Kształcenie na Wydziale musiało przystosować się do zmieniających się potrzeb gospodarki, przy jednoczesnym szerszym uwzględnieniu w ofercie edukacyjnej wiedzy w zakresie biologii środowiska, ekonomii i marketingu oraz hodowli małych zwierząt. Wyrazem dostosowania się Wydziału do powyższych przemian były m.in. zmiana nazwy Wydziału Zootechnicznego na Wydział Nauk o Zwierzętach (od 1.01.2000 r.), zmiany profilu kształcenia, wprowadzanie nowych specjalności: w roku akademickim 1995/1996 – Hodowla małych zwierząt użytkowych i amatorskich, w 1997 r. – Alternatywna produkcja zwierzęca, w 2002/2003 – Hodowla koni (studia wieczorowe odpłatne). Nowa nazwa Wydziału miała podkreślać szersze, biologiczne tło kształcenia i to nie tylko w zakresie hodowli i użytkowania zwierząt gospodarskich, ale także zwierząt towarzyszących człowiekowi, hodowanych w celach rekreacyjnych i hobbystycznych. Z braku kandydatów w 1997 r. straciła rację bytu specjalność Produkcja zwierzęca. Studia stacjonarne realizowano na następujących specjalnościach:

– Hodowla zwierząt gospodarskich. Studia szeroko uwzględniające zagadnienia hodowli i użytkowania bydła, trzody chlewnej, koni, owiec i kóz, drobiu, ryb, owadów użytkowych i zwierząt futerkowych.

– Organizacja produkcji zwierzęcej. Oprócz zagadnień hodowlanych, specjalność uwzględniała rozszerzony zakres przedmiotów ekonomicznych, finansowych, prawnych oraz zarządzania.

– Alternatywna produkcja zwierzęca. Obejmowała zagadnienia racjonalnego wykorzystania zwierząt do zagospodarowania terenów nie użytkowanych rolniczo (zdegradowanych działalnością przemysłu, chronionych pod względem przyrodniczym oraz nieużytków)

– Hodowla małych zwierząt użytkowych i amatorskich. Obejmowała hodowlę i utrzymanie psów, kotów, ptaków ozdobnych, płazów, gadów, ryb akwariowych, zwierząt laboratoryjnych oraz zwierząt dzikich w ogrodach zoologicznych.

W roku 1996/1997 na studiach dziennych studiowało 532 studentów, którzy odbywali praktyki w uczelnianych RZD, w państwowych gospodarstwach rolnych, stadninach koni, rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, stacjach hodowli roślin, gospodarstwach rybackich, gospodarstwach indywidualnych, instytutach naukowych. Na praktyki zagraniczne wyjeżdżali do Szwajcarii, Austrii, USA, Izraela, Finlandii, Niemiec, Wielkiej Brytanii.

Od roku akademickiego 2000/2001 wdrożony został na Uczelni Europejski System Transferu Punktów (ECTS). System ten miał ułatwić studiowanie i przyczynić się do udoskonalenia procedur i szerszego uznawania studiów odbywanych za granicą. Realizowany był wówczas 5-letni program studiów magisterskich z możliwością ukończenia nauki po 3.5 roku (w przypadku specjalności Hodowla małych zwierząt użytkowych i amatorskich po 4 roku) ze stopniem inżyniera w następujących specjalnościach:

  • Studia stacjonarne: Hodowla zwierząt, Organizacja produkcji zwierzęcej, Alternatywna produkcja zwierzęca, Hodowla małych zwierząt użytkowych i amatorskich.
  • Studia zaoczne: Hodowla zwierząt i produkcja zwierzęca, Żywienie zwierząt i paszoznawstwo – ta specjalność kładła nacisk na poznanie naukowych podstaw żywienia zwierząt, oceny pasz oraz gospodarki paszowej (Katalog Studiów na rok akad. 2000/2001).

W tym czasie dokonano modyfikacji planów studiów stacjonarnych i zaocznych, dostosowując je do standardów nauczania MENiS, wymogów konwencji bolońskiej, zakładającej dwustopniowość studiów oraz rozporządzenia MENiS o obowiązkowym wymiarze zajęć na studiach zaocznych, wynoszącym 60% wymiaru zajęć na studiach dziennych. Deklaracja Bolońska podpisana 16.06.1999 r. przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, zobowiązywała Uczelnie do przejścia na system studiów dwustopniowych: I- inżynier, II – magister, z oddzielnym naborem. Przejście na ten system studiów miał nastąpić w roku akademickim 2003/2004 co wiązało się z koniecznością reformy planów studiów w celu dostosowania ich do nowego systemu m.in. do wprowadzenia punktów przeliczeniowych ECTS oraz ciągłej oceny i kontroli jakości kształcenia. Od 2003 r. rekrutacja kandydatów na studia stacjonarne odbywała się na podstawie egzaminu maturalnego (nowej matury).

W 2003 r. Wydział (jako pierwszy spośród 9 wydziałów zootechnicznych w kraju) przechodził akredytację Państwowej Komisji Akredytacyjnej wynikiem której była kolejna korekta programów studiów – zwiększenie liczby zajęć na studiach zaocznych, wygaszenie dwu specjalności inżynierskich, a przede wszystkim rozszerzenie przedmiotów agronomicznych i hodowli zwierząt gospodarskich na specjalności Hodowla małych zwierząt użytkowych i amatorskich. W związku z powyższym, w roku akademickim 2004/2005 Wydział prowadził kierunek studiów zootechnika na następujących specjalnościach: Hodowla zwierząt, Hodowla Małych Zwierząt Użytkowych i Amatorskich, Hodowla koni.

W latach 2002-2005 nauczyciele Wydziału prowadzili zajęcia dydaktyczne na 11 kierunkach studiów w SGGW osiągając pozytywny bilans w wymianie zajęć z innymi wydziałami. Wcześniej notowano bilans ujemny.

Zintensyfikowała się międzynarodowa wymiana studencka – studenci Wydziału wyjeżdżali na studia do Kopenhagi, Dronten, Paryża i Madrytu, z kolei na Wydział przyjechali studenci z Portugalii i Brazylii. Wydział zawarł umowy partnerskie o wymianie studentów z 6 uczelniami z Zachodniej Europy w ramach programu Socrates-Erasmus. Na praktyki zagraniczne do krajów Europy i USA wyjeżdżało 85 – 93 studentów zootechniki. Wydział prowadził wewnętrzną ocenę jakości kształcenia na Wydziale metodą ankietową. Studenci uzyskali możliwość wypowiedzenia się na temat jakości prowadzenia zajęć, wytypować najlepszych dydaktyków na Wydziale. Władze Wydziału mogły bardziej precyzyjnie wpływać na poprawę dydaktyki. Na studia magisterskie zaczęto przyjmować studentów z Grodna.

W latach 2005-2008 znacznie zmniejszyła się liczba godzin prowadzonych na obcych wydziałach: Rolnictwie, Biologii, Biotechnologii, Ochronie Środowiska, Gospodarce Przestrzennej, Inżynierii Produkcji, Medycynie Weterynaryjnej, Towaroznawstwie, Technologii Żywności (Żywienie Człowieka). W okresie tym Wydział przechodził po raz drugi procedurę akredytacji. W 2006 r. powiększyła się oferta dydaktyczna Wydziału, który wprowadził studia na nowej, czwartej specjalności – Zwierzęta w agroturystyce i produkcji ekologicznej.

W latach 2008-2013 miał miejsce spadek liczby studentów – mniejszy na studiach dziennych (z 662 studentów w r. 2008/2009 do 445 w r. 2013/2014), znaczny na niestacjonarnych (z 716 studentów w r. 2008/2009 do 263 w r. 2013/2014) (Sprawozdanie Rektora SGGW…, 2014). W 2010 r. Wydział wprowadził na studiach stacjonarnych II stopnia nową specjalność – Dzikie zwierzęta.

Głównym miejscem praktyk studentów poza praktykami zagranicznymi były jednostki SGGW – RZD Obory-Wilanów, stacja rybacka w Jaktorowie, pasieka, zwierzętarnia, szynszylarnia, stadniny koni, ośrodki jeździeckie, ogrody zoologiczne w Warszawie i Dvůr Králové oraz gospodarstwa prywatne.

W połowie roku 2010/2011 rozpoczęto działania dostosowujące programy kształcenia do Krajowych Ram Kształcenia (KRK). W roku 2012 uruchomiono na Wydziale nowy kierunek kształcenia – Hodowla i ochrona zwierząt towarzyszących i dzikich. W 2013 r. Wydział przechodził po raz trzeci procedurę akredytacji – ocenę programową kierunku zootechnika. Od października 2013 r. uruchomiono kształcenie na kierunku Bioinżynieria Zwierząt we współpracy z Wydziałem Medycyny Weterynaryjnej. Rekrutacja na I rok studiów wskazuje na duże zainteresowanie kandydatów (2.6 osób na miejsce)

W roku 2015 Wydziału Nauk o Zwierzętach studiowało 1100 studentów. Do tego czasu, dyplomy zdobyła szeroka rzesza jego Wychowanków:

  • na studiach stacjonarnych 1169 dyplomów inżynierskich i 3695 magisterskich,
  • na studiach niestacjonarnych 1307 dyplomów inżynierskich i 546 magisterskich.

 

Siedziba, baza naukowo-badawcza i dydaktyczna Wydziału

 

Wśród wielu problemów, z którymi musiał się uporać nowopowstający Wydział były trudności lokalowe. Początkowo, Wydział zlokalizowany był w gmachu głównym SGGW na ul. Rakowieckiej, a siedzibą organizowanej od 1947 r. przez prof. W. Hermana Katedry Ogólnej Hodowli Zwierząt i ośrodka naukowo-dydaktycznego SGGW był Pałac w Brwinowie. Profesor dokonał m.in. adaptacji pałacu brwinowskiego na potrzeby nowo powstałej Katedry, gdzie zorganizował laboratoria, bibliotekę naukową i sale wykładowe. Później, w byłej zwierzętarni mieszczącej się w przybudówce pałacu w Brwinowie zorganizowano ubojnię doświadczalną z zapleczem laboratoryjnym do oceny mięsa. Prof. W. Herman uruchomił też doświadczalną fermę drobiu, stację wylęgową, nowoczesną wówczas budkową fermę trzody chlewnej w Grudowie, a później także fermę zwierząt futerkowych. Początkowo, ośrodek brwinowski służył przede wszystkim potrzebom Katedr Ogólnej i Szczegółowej Hodowli Zwierząt Wydziału Rolniczego, a później przekształcił się w bazę szkoleniową i badawczą dla całego Wydziału Zootechnicznego SGGW. W 1961 r. ośrodek brwinowski przyjął nazwę: Zakład Doświadczalny Wydziału Hodowli Zwierząt SGGW w Brwinowie im. Z. Moczarskiego.

W 1975 r. Rektor SGGW prof. Henryk Jasiorowski podjął decyzję o przeniesieniu Wydziału Zootechnicznego do Brwinowa w celu poprawy warunków do badań i dydaktyki, zwiększenia możliwości kontaktu ze zwierzętami oraz ułatwienia bliższych związków z praktyką. Do tego czasu większość jednostek Wydziału mieściła się na ul. Rakowieckiej w pawilonie I, jedynie Instytut Biologicznych Podstaw Hodowli Zwierząt miał siedzibę w Brwinowie. W 1977 r. i 1978 r. przeniesiono z ul. Rakowieckiej do 3 nowo wybudowanych pawilonów (tzw. domontów – nietrwałych konstrukcji, szybko składanych w całość na miejscu przeznaczenia) w Brwinowie, Instytut Hodowli Zwierząt i Technologii Produkcji Zwierzęcej, a także utworzono Bibliotekę Wydziałową. Powstało specjalistyczne laboratorium analiz mleka, analityczne laboratorium wydziałowe, komputerowy ośrodek obliczeniowy oraz stołówka dla studentów. Rozbudowywano fermy doświadczalne. Do państwowego planu „pierścienia mlecznego wokół Warszawy” wprowadzono budowę 2 ferm dla 400 krów w gospodarstwach doświadczalnych SGGW w Brwinowie i Oborach. Uzyskano też zgodę na budowę w Brwinowie 4 obór dla 100 krów dojnych w dwu różnych systemach utrzymania. W oborach utrzymywano ok. 1000 szt. bydła pochodzącego z eksperymentu FAO-wskiego. W Brwinowie funkcjonowała też obora dydaktyczna z eksponatami różnych ras bydła i amfiteatralnym ringiem do ich prezentowania w czasie zajęć ze studentami. W siedzibie Wydziału w Brwinowie zaczęto organizować zjazdy naukowe oraz spotkania z praktykami. Na przełomie lat 70. i 80. XX w. jedną z form upowszechniania wiedzy były organizowane przez Wydział w parku w Brwinowie „Dni Hodowców i Miłośników Zwierząt” połączone z prezentacją zwierząt gospodarskich i towarzyszących oraz prac katedr (Jasiorowski, 2014).

Na przełomie lat 70. i 80. XX w. jednostki Wydziału ulokowane były w 3 miejscach – na ul. Rakowieckiej (Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej), w Brwinowie i na Ursynowie (w gmachu Wydziału Weterynaryjnego umiejscowiona była Katedra Zoologii, Zakład Zoohigieny i Zakład Hodowli Owadów Użytkowych). Studenci jeździli na zajęcia także do siedziby Wydziału Weterynaryjnego na ul. Grochowskiej.

W roku 1994/1995 powstał nowy plan rozbudowy Ursynowa, w którym Wydział Zootechniczny miał zajmować budynek z Wydziałem Rolniczym. Przeniesienie Wydziału na Ursynów rozważano ze względu na pogarszający się stan budynków w Brwinowie i brak funduszy na ich remonty. Do tego służby ochrony środowiska podważały lokalizację budynków dla tak dużej liczby zwierząt i laboratoriów w Brwinowie ze względu na ich małą odległość od Zakładu Uzdatniania Wody. W związku z tym ograniczono stan bydła i wprowadzono zmiany w systemach utrzymania zwierząt. W 1996 r. zapadła decyzja o likwidacji fermy bydła (miało pozostać 20 krów z przychówkiem jako zaplecze dydaktyczne). Panował powszechny pogląd, że siedziba Wydziału w Brwinowie wobec braku w nim zwierząt nie ma sensu. Poszukiwano wolnych pomieszczeń na Ursynowie, by przenieść tam jednostki Wydziału. Także Władze Szkoły zapewniały, że Wydział docelowo będzie przeniesiony na Ursynów. Zlikwidowanie tych uciążliwości związanych ze studiowaniem w tak wielu lokalizacjach oraz scalenie Wydziału z jego pozostałymi jednostkami oraz z innymi jednostkami SGGW nastąpiło wówczas, gdy Uczelnia, wykorzystując środki pieniężne ze sprzedaży swych gruntów na rozbudowę kampusu im. Edwarda hr. Raczyńskiego na Ursynowie, tu zlokalizowała nową siedzibę Wydziału. W gmachu o pow. użytkowej 14 tys. m2 Wydział zajął 2/3 powierzchni (ok. 9 tys. m2), resztę zasiedlił Wydział Weterynaryjny. We wrześniu 2001 r., w 50 rocznicę swego istnienia, Wydział został przeniesiony do gmachu im. Prof. F. Staffa i po wielu latach znalazł się wreszcie w jednym miejscu. Nastąpiła zasadnicza poprawa w zakresie zaplecza laboratoryjno–dydaktycznego, poprawiły się warunki pracy. W sierpniu i wrześniu 2003 r. w budynku na Ursynowie ulokowano ostatecznie wszystkie jednostki organizacyjne Wydziału.

Bazą naukowo-dydaktyczną Wydziału były Rolnicze Zakłady Doświadczalne SGGW, często słabo wyposażone i niedoinwestowanie co utrudniało prowadzenie badań i zajęć dydaktycznych. Należały do nich: fermy hodowli bydła w Brwinowie i Biskupicach, ferma trzody chlewnej w Grudowie, ferma trzody chlewnej w Kociszewie, fermy owczarskie w Żelaznej i Puczniewie (folwark Mianów), ferma drobiarska w Grudowie, zwierzętarnia w Brwinowie, gospodarstwo stawowe w Łąkach Jaktorowskich (Herman, 1966, Radomska, 1973). Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej posiadała w Jaktorowie dwa budynki przeznaczone na badania na zwierzętach: tuczarnię na 100 tuczników i budynek dla opasów. Na Ursynowie Katedra użytkowała stary budynek gospodarczy ma kilkanaście sztuk opasów oraz do badań fizjologicznych na tucznikach (zwierzęta z przetokami) gdzie prowadzono badania nad strawnością pasz (Chachułowa, 2015). W latach 80. XX w. w Brwinowie powstała także stajnia dydaktyczna z wozownią i placem do jazdy. Działała przepiórkarnia. Wydział prowadził prace badawcze nie tylko w RZD, ale także w ośrodkach hodowli zarodowej, państwowych gospodarstwach rolnych, stadninach koni. Podobnie było z praktykami studenckimi. Od początku lat 80. XX w. rozmiar zajęć praktycznych ulegał zmniejszeniu. Redukcji praktyk i zajęć terenowych w programach studiów towarzyszyło ich przenoszenie do gospodarstw pozauczelnianych.

Uczelniane majątki doświadczalne nie miały najlepszych warunków do funkcjonowania i rozwoju, w dużej mierze na skutek scentralizowania zarządzania nimi. Problemy spotęgowały się zwłaszcza w okresie bezpośrednio po zmianach ustrojowych w 1989 r. w całym polskim rolnictwie (Budzyński i Niżnikowski, 1995). W roku 1994/1995 zdecydowano, że doświadczalne fermy zwierząt zostaną wydzielone z RZD i będą podlegały odpowiednim Zakładom Wydziału. Próbę przejęcia części obiektów doświadczalnych przez jednostki Wydziału z nimi współpracujące podjęto w roku 1996/1997. Początkowo na nowy system współpracy przeszły Stacja Rybacka w Łąkach Jaktorowskich i fermy trzody chlewnej i drobiu. W 1997 r. Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt zrezygnowała z przejęcia fermy trzody chlewnej – wróciła ona pod zarząd RZD. Brak też było perspektyw dla prowadzenia hodowli bydła – miała ona zostać przeniesiona do RZD Obory-Wilanów. Działała jedynie ferma drobiu w Grudowie. W roku 2000 problemy finansowe, jakich przysparzały Rolnicze Zakłady Doświadczalne okazały się szczególnie duże na co nałożyła się kiepska sytuacja finansowa Wydziału. W 2005 r. 80% fundusz Katedry Szczegółowej Hodowli Zwierząt pochłaniały fermy doświadczalne. Zrezygnowano wówczas z prowadzenia hodowli owiec w RZD Puczniew. W stan likwidacji postawiono fermę trzody chlewnej. Ponieważ budowa siedziby na Ursynowie była w końcowej fazie, za celowe uznano przeniesienie ferm z Brwinowa do RZD Obory-Wilanów.

W 2001 r. Uczelnia wydzierżawiła RZD Chylice. Wcześniej wydzierżawiła Krobów i Brwinów. W związku z wydzieleniem Rybackiej Stacji Doświadczalnej (stawy rybne i budynek wylęgarni oraz zespół budynków zaplecza rybackiego) z RZD Chylice, Stacja weszła w strukturę Wydziału, do samodzielnej Pracowni Ichtiobiologii i Rybactwa. Była dochodowa – utrzymywała się bez dofinansowania z tytułu działalności dydaktyczno-naukowej.

W 2003 r. Senat SGGW podjął uchwałę o zbyciu RZD w Brwinowie (Grudów i Biskupice). W tym samym roku oddana została do użytku stajnia dydaktyczna Wydziału z wozownią, ujeżdżalnią i placem do jazdy konnej na Wolicy. W latach 2002-2005 przejęto zwierzętarnię o pow. użytkowej 725 m2 (myszy, przepiórki, małe zwierzęta w testach żywieniowych) oraz szynszylarnię w kampusie ursynowskim, chlewnię i kurnik o pow. 1100 m2 każdy (przebudowane budynki dawnych obór) oraz pomieszczenie królikarni w RZD Obory-Wilanów. Kontynuowano modernizację obór i zakończono budowę nowoczesnej hali udojowej. Zakład Hodowli Owiec i Kóz wykorzystuje w celach naukowych i dydaktycznych Doświadczalną Fermę Owiec i Kóz w RZD Żelazna, gdzie od 1954 r. prowadzone były prace zmierzające do wytworzenia na podłożu owcy łowickiej, owcy wełnisto-mięsnej o wełnie tzw. krzyżówkowej, nazwanej z czasem owcą żelaźnieńską. Ferma została założona przez prof. Adama Skoczylasa, nosi dziś jego imię. Kontynuatorem tych prac był od 1975 r. prof. Stanisław Jankowski a od 1992 r. prof. Roman Niżnikowski. Na fermie prowadzona jest też hodowla zachowawcza owiec rasy wrzosówka i olkuska oraz kolekcja ras owiec i kóz (Budzyński i Niżnikowski, 1995).

W 2007 r. Senat SGGW zniósł RZD w Chylicach (przyłączono go do RZD Żelazna) oraz RZD Puczniew (przyłączony do LZD Rogów). Stado owiec zlikwidowano w Puczniewie w 1996 r. a owce przeniesiono do RZD Żelazna i do IGiHZ PAN w Jastrzębcu.

Rozwojowi zaplecza naukowo-dydaktycznego Wydziału w RZD Obory-Wilanów i na kampusie ursynowskim towarzyszyła dotkliwa strata jaką Wydział poniósł w związku z utratą Rybackiej Stacji Doświadczalnej. W grudniu 2012 Komisja Senacka ds. Statutu i Struktury zdecydowała o zwróceniu się z wnioskiem do JM Rektora o przejęcie Rybackiej Stacji Doświadczalnej Łąki Jaktorowskie. Gospodarstwo przekształcono w gospodarstwo produkcyjne i przyłączono w 2013 r. do RZD Żelazna. Dla zachowania bazy doświadczalnej Wydziału w jego budynku na kampusie ursynowskim została zainstalowana nowoczesna wylęgarnia i podchowalnia ryb. W styczniu 2013 r. Senat podjął uchwałę o likwidacji Rybackiej Stacji Doświadczalnej Łąki Jaktorowskie, co zamknęło działalność jednego z najstarszych elementów bazy naukowo-dydaktycznej Wydziału.

 

Źródła:

  1. Budzyński F., Niżnikowski R.: Rolniczy Zakład Doświadczalny Żelazna 1945-1995. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 1995
  2. Chachuła J., Oleksiak S.: Niektóre zagadnienia dotyczące oceny stanu kadr naukowych w dyscyplinach zootechnicznych w Polsce. Życie Szkoły Wyższej, 3, PWN, 1989
  3. Chachułowa J.: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Akademia Rolnicza w Warszawie w latach 1957 – 1985. T. 1, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 1990
  4. Chachułowa J., Kulisiewicz J.: Zarys historii i rozwoju Wydziału. 50 lat Wydziału Zootechnicznego 1951 – 2001. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2002
  5. Chachułowa J.: informacja ustna, 2015
  6. Erlicki F.: Rys historyczny Instytutów Rolniczo – Leśnych w Królestwie Polskiem. Warszawa, 1877
  7. Herman W.: Historia Wydziału Zootechnicznego. Księga Pamiątkowa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 1906 – 1956. Majewski F, Żabko-Potopowicz A. (red). Warszawa, 1958
  8. Herman W.: 15 lat działalności Wydziału Zootechnicznego SGGW w Warszawie. Roczniki Nauk Rolniczych, 87-B-4 : 445-462, 1966
  9. Jasiorowski H.: Drogi i bezdroża mojej 60-letniej naukowej, publicystycznej i organizacyjnej działalności, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2014
  10. Jordan (Julian Wieniawski): Wspomnienia marymonckie, Kraków, 1894
  11. Katalog Studiów na rok akad. 2000/2001, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2000
  12. Koło Zootechniczne Studentów Wydziału Rolniczego SGGW. NN. Przegląd Hodowlany, 6 :213, 1947
  13. Księga Pamiątkowa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 1906 – 1956. Majewski F, Żabko-Potopowicz A. (red). Warszawa, 1958
  14. Łojek J.: Działalność dydaktyczna Wydziału. 50 lat Wydziału Zootechnicznego 1951 – 2001. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2002
  15. Łojek J.: Uczelniana dynastia. Agricola. Grudzień, 2002
  16. Łojek J.: Koniarz, uczony, wychowawca, Koń Polski, 10, 2010
  17. Łojek J.: Osiągnięcia SGGW w kształceniu kadry zootechnicznej dla hodowli koni. Koń Polski, 3, 1986
  18. Pliszka A., Potemkowska E.: Jan Kazimierz Sosnowski. Karty z dziejów zootechniki polskiej na pięćdziesięciolecie (1922-1972) Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego. PTZ, PWRiL, Warszawa, 1973
  19. Pruski W. Stanisław Chaniewski. Karty z dziejów zootechniki polskiej na pięćdziesięciolecie (1922-1972) Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego. PTZ, PWRiL, Warszawa, 1973
  20. Pruski W.: Hodowla zwierząt gospodarskich w Królestwie Polskim w latach 1815-1918. T. I (okres 1815-1880), PWRiL, Warszawa, 1967
  21. Radomska M.J.: Dwudziestolecie działalności Wydziału Zootechnicznego SGGW. Mat. z sesji Wydz. Zootechnicznego z okazji 25-lecia PRL, Akademia Rolnicza, Warszawa, 1973
  22. Radomska M.J.: Byłam Rektorem. Wydawnictwo Fundacja „Rozwój SGGW” Warszawa, 1994
  23. Radomska. M J.: Władysław Herman. Karty z dziejów zootechniki polskiej na 75-lecie Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego, Część II Lata 1972-1997. Filistowicz A., Juszczak J., Wężyk S. (red.). Warszawa 1997
  24. Skład osobowy w roku 1934-1935. Spis wykładów na rok 1935-1936. SGGW. Warszawa, 1935
  25. Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1938-1939. SGGW. Warszawa, 1938
  26. Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1945/46. SGGW. Warszawa, 1946
  27. Skulmowski J. Nauka i praktyka żywienia zwierząt w latach 1919 – 1970. Karty z dziejów zootechniki polskiej na pięćdziesięciolecie (1922-1972) Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego. PTZ, PWRiL, Warszawa, 1973
  28. Sprawozdanie Rektora SGGW prof. dr hab. Alojzego Szymańskiego z działalności Uczelni za 2013 rok. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2014
  29. Stegman K.: Franciszek Staff. Karty z dziejów zootechniki polskiej na pięćdziesięciolecie (1922-1972) Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego. PTZ, PWRiL, Warszawa, 1973
  30. Strzemski M.: Instytut Agronomiczny w Marymoncie. Centralna Biblioteka Rolnicza, Oddział w Puławach, Puławy, 1980
  31. Urządzenie Szkoły Agronomicznej w Marymoncie. 6.03.1822 r.
  32. Ustawa Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Nowej Aleksandrii z 8 czerwca 1869 roku
  33. Wieczorek T.: Zarys dziejów szkolnictwa rolniczego w Polsce do 1939 r., Państwowe Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego, 1968.
  34. Wójcik P.: Michał Oczapowski. Karty z dziejów zootechniki polskiej na pięćdziesięciolecie (1922-1972) Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego im. Michała Oczapowskiego. PTZ, PWRiL, Warszawa, 1973

 


Wydział Hodowli, Bioinżynierii i Ochrony Zwierząt - Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie